Gənc ssenaristlər sifarişçi və tamaşaçı məngənəsində

Yanvarın 15-də Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqında keçirilən müzakirədə kinodramaturgiyada problemlər, inkişaf meylləri, sifarişçi ilə ssenarist arasında olan münasibətlər müzakirə olunub. Tədbirdə Azərbaycan Kinematoqrafçılar İttifaqının katibi, rejissor Əli İsa Cabbarov, ssenaristilər Cəlil Cavanşir, Pərviz Məmmədov, Pərviz Seyidli, Şahbazə Hüseynova, Elvin Paşa, Hacı Səfərov, kinotənqidçi Sevda Sultanova iştirak ediblər.

Müzakirənin qısa stenoqramını təqdim edirik:

Sevda Sultanova: Ssenari mövzusunda bu ikinci müzakirəmizdir. Bugün istər serial, istər bədii film ssenarisində inkişaf varmı, əsas problemlər, çətinliklər nədir?

Pərviz Seyidli: Maddiyyat, sürət baxımından bu sahədə hələ də axsayırıq. Düşünürəm ki, bundan sonrakı illərdə də ssenari problemi mövcud olacaq. Amma istənilən halda ssenari sahəsində kadrlar yetişir. Məsələn, on il əvvəlki  ssenarilərlə bugünki ssenarilər arasında ciddi fərq var. On il əvvəlki aktyor işiylə bugünki aktyor işi arasında da. Bu illər ərzində, belə demək mümkünsə, serial sahəsi bir laboratoriya, məşq prosesidir. Bunu daha çox öz təcrübəmə əsasən deyirəm. Müəyyən səhvlər də edirsən, tutaq ki, süjetin quruluşu, personajla bağlı və s.  Bundan başqa sən komandayla işi birgə öyrənirsən. İş prosesində tələb-təklif məsələlərini  nəzərə alırsan, reytinq məsələləri də burda ön plandadır. Nə qədər düzgün hesablanır, başqa söhbətdir. Amma yenə də Azərbaycanda serial inkişaf edir. Böyük baryerlər var əlbəttə ki. Mən indi burda ssenarist olaraq, öz sahəmi müdafiə eləmirəm. Sadəcə, həqiqət odur ki, serial sahəsində ən önəmli fiqur ssenaristdir. Niyə? Çünki Azərbaycanda çəkiliş prosesində hamı öz işini görəcək. Amma bütün məhdudiyyətlər ssenaristin, dramaturqun üzərinə düşür. Bu söhbətlər çox olub. Məkan problemi var. Belə ki, məkan azdır, büdcə azdır və tələb qoyulur ki, on aktyor yox, beş aktyorla çəkməlisiz. Yəni bu, bildiyimiz məsələlərdir ki, çətinliklər ssenaristin çiyinlərinə düşür. Və ssenarist bu işi idarə etməlidir. Biz bunu gündəlik seriallarda da görürük, həftəlik seriallarda da görə bilərik, Ssenaridə hər hansı axsama olanda, reytinq aşağı düşəndə, ssenarist günahkar olur. Əksinə uğurlu olanda, nadir hallarda ssenaristin adı çəkilir. Halbuki, dediyim kimi, Azərbaycan serialında ssenarist çox önəmli fiqurdur. Ssenaristlərin problemi varmı? Ciddi şəkildə var. Azərbaycanda ssenarist problemi var. Və bu adamlara iş etibar etmək olar. Başqa problem də var. Ssenarist hər şeyi hesablamalıdır. Söhbət Azərbaycandan gedir. Hansı materialı hansı rejissora verirsən, hansı operatorla işləyirsən. Yaza-yaza iş təcrübən olqudca tanıyırsan. Kimə hansı materialı verməlisən ki, o, ssenarini realizə edə bilsin. Ssenarist serialın obrazlı desək, idiloqudur. Yəni, xırdalıqları nəzərə almalısan. Uğursuzluq olanda heç kəs deməyəcək ki, sən bunları niyə hesablamadın. O baxımdan düşünürəm ki, ssenaristlər az da olsa var, sahə inkişaf edir. Böyük baryerlər olsa da.

S.S: Təkcə serial ssenarisi yox, ümumiyyətlə, ssenarini müzakirə edirik. Pərviz Məmmədov bildiyim qədərilə sovet dönəminin məşhur ssenaristlərindən biri Mittanın kursunu keçib. Deyəsən, siz ssenariylə praktiki məşğul deyilsiz. AKİ-də təlimlər keçirsiz hazırda. Sizin dəyərləndirməniz çox maraqlıdır.

Pərviz Məmmədov: Qeyd edim ki, yaxınlarda tammetrajlı animasiya filmini işlədik. Artıq istehsalata başlanılıb. Bu ilin sonuna yəqin çıxar. Ssenaridə struktur, dramaturgiya hər şey yerində olmalıdır. Əcnəbi filmləri  analiz etsək, görərik ki, personaj, səhnə həlli hər şey yerindədir. Bizdə tammetrajlı filmlərdə isə bu problemlər var.  Sadəcə olaraq, ssenari hadisə ardıcıllığı olaraq yazılır. İndi kinoteatrlarda gedən filmlər var,  sadəcə hadisə ardıcıllığıdır. İnkişaf etməyən konflikt lokal konfliktdir. Və o səhnəni çıxartsaq hekayə nəsə itirməyəcək. Halbuki hekayənin səhnələri bir-birinə zəncir kimi bağlanmalıdır. Amma Pərvizin dediyi kimi  inkişaf gedir, fərqlər hiss olunur. Yeni nələrsə var, filmlərdə görə bilirsən, azı dönüş nöqtələrindən istifadə edirlər.

S.S: Son baxdığınız Azərbaycan filmi hansı olub?

P.M: Ən son ”Zəhər tuluğu”na baxmışam. Bir çox şeydə problem var. Misalçün, orda hər hansı səhnədə sırf lokal konflikt var. Orxan Mərdan bir verilişdə dedi ki, bütün səhnələr tamaşaçıya hesablanıb. Bu, doğrudu. Tamaşaçı hər hansı səhnədə qəhrəmanla empati qura bilər. Amma o səhnə lokaldır və hekayəyə xidmət eləmir. Və belə bir neçə səhnə var. Yaxud süjet sadəcə qəhrəmanın xəttinin üzərində inkişaf edir. Digər xətlər isə inkişaf eləmir. Antoqonistin planı olmalıdır. Antoqonist daha da inkişaf etməlidir, çünki strukturun qaydası var. Antoqonist isə heç nə eləmir. Və sadəcə olaraq, filmdə bir antoqonisti calamaq üçün lap sonda bir personaj saxlayıblar, o, da antoqonistin zənginə cavab verməsi üçün.

Əli İsa Cabbarov: Bəs tamaşaçı uğurunun səbəbi nədir?

P.M: Hər bir səhnə ayrı-ayrılıqda tamaşaçıya hesablanıb. Bəzi səhnələr var ki, onları çıxartsaq, filmdə nəsə dəyişməyəcək. Məsələn, qəhrəmanın dostunun evində gecələməsi səhnəsi, arvadının deyinməsi kimi. Bu, bizim həyatda da rastlaşdığımız səhnələrdir. Özü özlüyündə səhnələrin hamısı hekayəyə xidmət eləmir. Dediyim kimi səhnənin konflikti lokadır, inkişaf eləmir. Mən gözlədim ki, uşağın ölümü qəhrəmanda necə acıdilliyə səbəb olacağı görünəcək. Acıdillik əslində özünümüdafiədən yaranmalıydı. Amma bunu istifadə eləmədilər. Yəni, təqdim eləmədilər ki, qəhrəman niyə acıdil idi. Müəyyən bir şeylər ssenari elementi kimi işlənməyib. Məsələ təkcə “Zəhər tuluğu”nda deyil, digər filmlərdə də belə problemlər var. Təbii ki, tamaşaçıya hesablanıb və  madd gəlir əldə etmək nəzərdə tutulub, məqsədə çatılıb. Amma filmdə ssenari inkişaf etdirilmir.

A.İ.C: Tamaşaçının ssenari strukturu kamil olmalıdır kimi tələbi yoxdu.

P.M: Biz  ssenaristlər çalışmaılıyıq ki, tamaşaçı bilikli  tamaşaçıya cevrilsin və sonra onlar tələb eləsin. Tamaşaçı tələb eləmədikcə, ssenari bu formada qalacaq. Tamaşaçı ssenari bilikləri olan tamaşaçıya çevrilməlidir.

S.S: Məncə, tamaşaçı hər yerdə kütləvidir, onun ssenari bilgiləri yoxdur. Və hər yerdə tamaşaçı zəif ssenarisi olan filmləri də qəbul edir.

Ə. İ.C: “Biləsuvar” filminin axırıncı hekayəsində qəhrəman klip çəkir, onun pulunu vermirlər. Onun taksi pulu olmur ki, geri qayıtsın. Azərbaycan balaca ölkədir, ən azı evə çatanda verə bilərdi. Dəqiq göstərməlisən ki, niyə ordan çıxa bilmir. Filmdə o göstərilmir. Biz iki dəfə filmi nümayiş etdirdik.  Heç birində o sual yaranmadı. Yaxud “Sonuncu pərdə” filmində həyətdə kimsə yeni tikili tikmək istəyir, sakinlərdən biri mane olur. Amma ev tikmək istəyənin arzusunu göstərən heç nə yoxdur. Bir dənə  yük maşını kubik daşıyır. Yəni, onun bina tikmək arzusunu və sakinin ona müqavimətini görmürük. Amma hər iki halda tamaşaçı bunun fərqinə varmır, sadəcə, situasiyanı qəbul edir, filmin atmosferinə düşür. Ola bilsin biz struktursuz ssenarilərə öyrəşmişik ki, belə tələb yoxdur artıq.  Həsən Quliyev  “Arxetipik Azərilər: mentalitetin simaları” kitabında deyir ki, Azərbaycan mentallığı sağ yarımkürə mentalitetidir, yəni obrazlarla düşünən. Bu məntiqlə riyazi kafası zəifdir. Ona görə şairlər çoxdur, nəinki riyaziyyatçılar. Siz deyən tərəf də riyazi tərəfdir. Ryazi tərəfi tamaşaçı iqnor edir.

P.S: Tamaşaçı filmi qəbul edir.Tamaşaçı onun fərqində deyil. Pərvizin dediyi odur ki, düzgün işlənsə daha yaxşı qəbul oluna bilər. İkinci dediyiniz məsələ, ssenaridə buna Makqaffin texnikası deyirlər. Düzdür, tam o deyil. Ona yaxın bir şeydir. Makqaffin texnikasında əsas budur ki, sən hekayəyə inandıra bildinsə, tamaşaçı onsuz da o xırdalıqlarla maraqlanmayacaq. Mən, məsələn, pyesimə baxanda görürəm ki, strukturda boşluq var, amma tamaşaçı onu görmür, hiss eləmir. Pyesi düzəldirəm, tamaşaçı onu ikiqat alqışlayır. Tamaşaçını onu görməməyi o demək deyil ki, o iş zəif deyil. Ondan daha yaxşı ola bilr. Prodüser istədiyinə çatıbsa film uğur qazanıb. Sadəcə başa düşmək lazımdır yazmaq çətin işdir. Prodüserin təklif eldiyi vəziyyətə uyğun, minimalist şəkildə iş görmək çox çətindir. Ssenarist beynində böyük bir dünya qurur. Lap minimalist qursa da, yenə  razılaşmırlar, ssenarist yenə ixtisar edir. Artıq seçim ona gəlir ki, sən nəyisə qurban verməlisən. Elə qurban verməlisən ki, struktur az zədələnsin. Vəziyyətin bura gəlməsi artıq faciədir. Amma yenə  yaxşı haldır ki,  biz bununla belə kinoteatrı doldurmağa başlamışıq, bu, bir inkişafdır. Serialda öz təcrübəmdən deyirəm ki, getdkcə təcrübə toplayırsan, mühiti hiss edirsən. Sən artıq ada cevrilisən, səninlə hesablaşırlar və öz istədiyin materialı verirsən. Faciə odur ki, ssnarist öz üzərində işləmir.

S.S. Cəlil, bu sənin kinoda ilk işindir. Hansı çətinlikərin oldu?

Cəlil Cavanşir: Hansı formatda, hansı aspektdə “Zəhər tuluğu”ndan danışırlarsa danışsınlar mənə xoşdur. Çünki müzakirə olunmaq həm də bizim qüsurlamızı görməyimizə kömək edir. Bir komandada varamsa, onun uğurlarını paylaşıramsa, onları da paylaşmalıyam. Çətinlik ondan  ibarət idi ki, filmin baş rol ifaçısı və rejissorlarından biri Taleh Yüzbəyov həm də ssenari komandasında idi. Mənim ssenarist kimi tammetrajlı filmdə ilk işim idi, digər üç nəfərin artıq təcrübəsi vardı. Oxuduqlarım çox kömək elədi. Həm məsləhətləşmələrdə, həm ümumi yazı prosesində. Eyni zamanda rejissor ssenarisinin yazılması prosesində iştirak elədim. Verdiyim təkliflərin nəyə görə keçmədiyini anladım. Məsələ odur ki, sadəcə ssenarist ssenarini yazıb kənarda dayana bilməz. İstəyirsən, mətnini qoruyasan. Obrazların taleyi ilə maraqlanasan.

S.S: Filmə baxanda düşündün ki, filan səhnə artıqdır, filan qüsurlar var.

C.C: Təbii. Hətta montajın ikinci versiyasına baxdım. Bir dəfə də tam versiyasına baxdım. Xeyli də qeydlər eləmişdim. Bəziləri nəzərə alındı, bəziləri nəzərə alınmadı. Film yaxşıdır, amma mən istədiyim çox şey yoxdur. Ssenarini bundan sonra da öyrənmək istəyirəm. Öyrənməyə çalışıram. Mən on il bundan əvvəl ATV-də sənədli filmlər formatında verilişlər yazmaqla başlamışam. Bu, öyrənmə mərhələsidir. Pərvizə qatılıram ki, biz laboratoriyanın içindəyik. Məcburuq öyrənməyə, daha yaxşısını eləmək üçün. Filmdən filmə püxtələşmək lazmdır, düşünürəm ki, növbəti film üçün öz üzərimdə işləyə biləcəm. Amma bir məsələ də var, mən üzərimdə işlədikcə tamaşaçıdan uzaq düşəcəm, bunun fərqindəyəm. Biz balansı saxlamalıyıq, tamaşaçımızı qorumalıyıq. Yəni, çox tamaşaçı cəlb eləyən filmlər çəkməliyik. Kino bazarı formalaşmalı, 20 il keçməlidir ki, biz bundan sonra daha zövqlü işlər görə bilək. Strukturu da, dramaturgiyanı, süjet xəttini də bilirik, öyrənirik. Amma tamaşaçı zala girəndə nə ssenaristi düşünür, nə rejissoru. Sadəcə gördüyünə inanır, ya zövq alır, ya zövq almır. Məsələ budur ki, biz tamaşaçını qorumalıyıq. Komediya filmləri cəlb edə bilmişdi tamaşaçını. Kassa yığa bildilər, sonra özləri də onu məhv elədilər. Çünki eyni adamları, eyni süjetləri, eyni KVN zarafatları elməklə tamaşaçını diksindirdilər. İndi yaxşı dönəm başlayır. “Zəhər tuluğu”yla bunun başlaması xoşdur. Bundan sonra öyrənək ki, necə yaxşı işlər görə bilərik.

S.S: Şahbazə xanım, siz on ildir serial sahəsində işləyirsiz. Hansı dəyişikliklər var?

Ş.H: Təbii ki başlayanda çətinliklər vardı. Mən İncəsənət Universitetini bitirsəm də, ədəbi yaradıclıq ixitsasımız idi. Əli Əmirli kimi yazıçıdan  dərs alırdıq, amma bizim tərcübəmiz az idi. İlk real təcrübəmiz işləməyə başlayanda olub. Onda  “Həyat, sən nə qəribəsən” serialında başlamışdıq, o serialda yazdığımı bugün yazmıram, çünki baş ssenaristimiz onu qəbul eləmir. Ondan sonra “Cehizsiz gəlinlər” çəkildi. Orda artıq “Həyat, sən nə qəribəsən” serialının keyfiyyətini qəbul eləmirdik. Daha sonra “Ata ocağı”nda “Cehizsiz gəlinlər” serialının mərhələsini buraxdıq. Yəni, serialdan seriala fərqi hiss elədim ki, keyfiyyət irəliləyişi var. Tamaşaçı da  məncə fərqi hiss edir. Problemlərə toxunduq burda. Həftəlik seriallarda redaktə və düzəlişlərə imkan var. Amma gündəlik serialda buna imkan yoxdur. Fasiləsiz işləyirik, proses dayanmır. Ssenarist razı qalmasa da, vaxtı yoxdur onu işləyib mükəmmələşdirməyə. Hətta keyfiyyətə də təsir edir. “Ata ocağı”nın beşinci mövsümü gedir. Tamaşaçının tələbiylə. Bizim istəyimizlə bu iki mövsüm davam etməliydi. Serial reytinq verir və bizi maliyyələşdirən kanal bunu bitirib təzəsini başlamaq istəmir. Çünki sual altındadır ki, yeni serial reytinq verəcək ya yox. Biz də buna getmirik. Hazır olan serialın növbəti mövsümünə hazırlaşmaq maliyyə cəhətdən daha əlverişlidir. Yeni serial riskdir. Mən özüm deyirəm ki, Nazimi (“Ata ocağı”nın baş qəhrəmanlarından biri -red) danışdırmaq istəmirəm, bezirəm. Hekayə düşünmək çox çətindir. Səhv etmirəmsə, iki həftə əvvəl idi. Yenə də tükənmişdik. Təkliflərimiz keçmir. Baş sseanrist dedi ki, gedin film izləyin, kitab oxuyun. İki gün vaxt verirəm. Ssenari haqda fikirləşməyin. Bundan sonra yenidən hekayə təklif edirik. Hətta sonra məlum oldu ki, mən təklif elədiyim hekayəni biz birinci mövsümdə artıq işləmişdik.

C.C: Davamlı serial izləyən adamlarla söhbətim olur. Adamlar hesab edir ki, Nazim onların ailə üzvündən biridir, bu axşam evə gəlməsə qanqaraçılq olacaq. Bu cür yanaşırlar. Hekayə düşünmək məişətimizdəki qısıtlıqla da bağlıdır. Nazim heç vaxt barda oturub təkbaşına viski içməyəcək. Bunu uydura bilmirsənsə, bundan yarana biləcək hekayələri də uydurmayacaqsan. Çayxana söhbətləri, ağsaqqallar filan, bu kimi məsələlərin üzərində dayanırsan. Tamaşaçı bunu istəyir, çünki ona magistraturada təhsil alan tələbənin həyatı maraqlı deyil. Ali təhsil almış, Dostoyevskini mənə oxutmuş anam bunu həzm edə bilməyəcək ki, siz onu uydurmusuz. Tamaşaçı evə gəlib pencəyini stulun başına keçirən, “az, çay gətir” deyən obraz istəyir ki, beş il onunla yaşasın bir yerdə.

Hacı Səfərov: Tamaşaçı ssenari barədə bilməlidirmi? Bu, məncə bir az düzgün yanaşma deyil. Tamaşaçı onsuz da hazırlıqlıdır. Tamaşaçı o qədər hekayələr izləyir ki, o qədər müxtəlif kontentlərə məruz qalır ki, müəyyən mənada hazırlıqlıdır. Biz ona deməli deyilik ki,  bu, belə olmalıdır. Onsuz da bilir. Sadəcə bildiyinin fərqinə deyil. Situasiyadan xəbərdar deyil. Amma özlüyündə onu  hiss edə bilir. Biz hekayələrə inanmağı, ya inanmamağı seçirik. İnanmağı seçiriksə artıq ona maraqlı deyil ki, bu, çox  fantastikdir, əsas məsələ hekayəni düzgün qurmaqdır. Düzgün qurulanda  maraqla izlənilir və yeyilir. Məsələ tamaşaçının yalnız “çay gətir deyən Nazim”  obrazını görmək istəməsində deyil, əsas məsələ hekayəni düzgün qurub tamaşaçını ona inandırmaqdır. Və bu realdırsa, diqqət çəkirsə dünyanın istənilən yerində olan insana xitab edə bilər. Artıq qloballaşan dünyada seriallar hamı üçün çəkilir. Tamaşaçı yaxşı olan hər şeyə hazırdır, onu günahlandırmağı bir kənara qoymalıyıq. Ümumi ssenari problemlərinə gəlincə,  problemlər çoxdur.  Bir filmin rəng korreksiyasında, montajında, aktyor oyununda xəta  ola bilər. Amma ssenari düzgün qurulanda, obraz inandırıcı olanda tamaşaçı görməzdən gəlir. Səhvlər varsa, burda da yük ssenaristin üzərinə düşür. Ssenarist kiçik məbləğə elə ssenari qurmalıdır ki, böyük büdcə sərf olunmasın. Kiçik büdcəyə uyğunlaşdırsın ssenarini, həm də ssenari saat kimi işləsin. İran filmləri belə inkişaf elədi. Misalçün, bir ayaqqabı üzərində hekayə qurulur. Uşaq-ata münasibət, ailə-cəmiyyət münasibətləri üzərində minimal hekayə qurulur. Böyük büdcəlik hekayələr alınmırsa, ssenaristlər minimalist hekayələr qurmağı bacarmalıdır. Elə ssenaristlər var ki, büdcə az olduğuna görə 20 səhifəlik ssenari yazır və deyir ki, təsvirlə onu uzadacam. Bu zaman hekayənin tempi azalır. Temp yaxşı qurulmursa hekayə axıcı olmur. Hekayə görüntü ilə ləng verilərək uzadılır. Onda da tamaşaçı “yaxşıdır, amma sıxıldım” deyir. Çünki ssenari yaxşı işlənməyib. Ona görə plankası yüksək olan ssenaristlərimizin üzərinə yük düşür.

Elvin Paşa: Bəzi işlərim var ki, utanıram, bəzi işlərim də var ki, fərəhlənirəm. Ssenaristin yerində olmaq çətindir. Biz komandada beş nəfərik, amma səkkiz  müdirimz var. Hazırda 8 sitkom yazırıq. “Bir kişi, bir qadın”, “Qız atası” və s. Dörd kanalda işləyirəm.  Kifayət qədər danlanıram, söz eşdirəm. Amma axırıncı günahkar ssenaristdir. Birinci sifarişçidir. Bugün bir sifarişçi ilə görüşdüm, ideyanı danışdı və dedi ki, bir həftə sonra başlayaq. 4-5 ildir ssenarist işləyirəm, özümü peşəkar ssenarist sayıram, sistemi də öyrənmişəm, ssenari nəzəriyyələrini də oxumuşam. Amma sifarişçiyə ssenarinin strukturunu başa sala bilmirəm. Artıq bir yerdən sonra başını buraxıram, deyirəm yaxşı danış, onu yazım. Mən gündəlik serial yazmışam, 3 günə 11 bölüm. Bu halda yazdığım serialdan nə qədər keyfiyyət gösləyirsiz. Mart ayında efirə gedəcək sitkom yazmışam, üç məkan veriblər, zal, mətbəx dəhliz. Arada “besedka” da olar deyirlər.  Qonorarı alıram,  qane edir. Amma belə serialdan utanıram. Amma uşaq filmi ssenarisi yazmışam,  “Düşərgədə”, ondan utanmıram. “Qız atası” situativ komediaydır. Hadisələrin gedişatı zəncirvarıdır, reytinq verir. Bir statistika verim. “Qız atası”nda Nəzakət Çingizi şapalaqlayanda, reytinq verir. Azər Axşamın oynadığı obraz qayananası tərəfindən döyülürsə reytinq verir, mən məcburam onu döydürüm.

A.İ.C: Qonorarlar  üç-dörd dəfə artırılsa, bu, o deməkdirmi ssenarinin keyfiyyəti 2-3 dəfə artacaq.

E.P: Yox, sifarşçinin keyfiyyəti artmalıdır.

S.S. Təhsil də yəqin ki, keyfiyyətli ssenaristin yetişməsində  önəmlidir.

P.M: Mən 31 yaşında dövlət idarəsindən çıxıb Moskvaya ssenaristliyi oxumağa getmişəm. Kursda bazanı öyrətdilər. Sadəcə nəzəriyyələri oxumaq kifayət eləmir. Mütləq ünsiyyət kömək edir, insan orda yazmağı öyrənir, ssenari işləyirsən, praktika əldə edirsən.Təhsil çox önəmlidir. Azərbaycan dilndə ssenari kitabları yox dərəcəsindədir. İncəsənət Univerisitetinin bir müəllimi Mitta ilə Linda Seqerin kitabını tərcümə edib. Cəlil bəyin Makkinin kitabının tərcüməsini təzə bildim. Dilimizdə ssenarilə bağlı bilgilər tapmaq mümkün deyil. Ya türk ya rus dilindədir.

Ş. H:  Pərviz bəyin qeyd elədiyi kimi bizim ədəbiyyatımız yox idi. Rusca tapmalıydıq. Onu da başa düşən və düşməyən vardı. Məcbur qalıb müəllimlər materialı ruscadan tərcümə edirdilər, mühazirə deyirdilər, biz qeydlər aparırdıq. Univerisiteti bitirəndə Əli müəllim Tarkovskinin və bir rejissorun qeydlərini tərcümə edib, yazdırmışdı, onu birləşdirib kitab halında buraxdı, hədiyyə elədi. Elə müəllim vardı ki, ancaq nəzəriyyəni bilirdi, praktika yox idi. Şansım gətirib ki, mənə Əli müəllim dərs deyib. Onun praktikası da vardı. Dialoq mərhələsində uğurluyam. Əli müəllimin yönləndirmələrinin nəticəsiydi.

P.S: Məktəbdə oxuyanda filmləri izləyirdim, oxuyurdum. Artıq bilirdim ki, hara gedirəm. Yəni, İncəsənət Universitetinə hazırlıqlı getmək lazımdır.  Öz üzərində işləməyən tələbəyə universitet heç nə verməyəcək. Birmənalı belədir. Seriallarda inkişaf ola bilərmi, bilməzmi? Qışqır bağır qalxanda, reytinq artır. Mətnin yükünü artıranda reytinq aşağı düşürdü. Bununla barışmaq lazımdırmı, məsələ budur.

H.S: İstanbulda dil və ədəbiyyat üzrə təhsl almışam. Film də izləyirdim, Makkini, Sid Fildi oxumuşam. Məncə, bizdə təhsil formal xarakter daşıyır. İnteraktiv formata çevirmək lazmdır. AKİ-də bir həftəlik yay məktəbi keçirildi. Hamı hazır ideya ilə gəlmişdi. Və orda ssenaridə ümumi struktur necə qurulmalıdır, inkişaf necə getməlidir, hekayələrdə hansı boşluqlar var-bunlar üzərində bir neçə adam düşünürdü. Etdiyin işə qarşı tənqidi düşüncən formalaşmalıdır. Yəni, düşünməlisən ki, tamaşaçı tərəfindən hansı tənqid, şərh ola bilər. Bu məqamları nəzərə aldıqdan sonra üzərində təkrar işləyirsən.

P.S: İncəsənət Universitetində dərs keçən müəllimlər də, istedadlı tələbələr də var. Biz pis-yaxşı bu işi görürük. Çağırsınlar bizi, təmannasız şəkildə bir laboratoriya quraq, praktika keçək. Onlarla nəzəriyyə oxumuşam. Amma praktika çox vacibdir. Nəzəriyyəni oxudum, yaxşı ssenarist olacağam, belə bir şey yoxdur.

P.M: Yolu bilməklə getmək eyni məna daşımır. Oxumaqla ssenarist olmaq mümkün deyil. Onu tətbiq edəndə anlayırsan ki, hələ nəsə bilmirsən. Sırf birinci tətbiqdən sonra, ilk tətbiq etdiyin elementlər artıq yadda qalır. Oxuduğun kirabdan yalnız onları mənimsəyirsən. Növbəti işdə də onu tətbiq edirsən.

Müzakirənin videoyazısı:

Aki.az