Xalq yazıçısı Rüstəm İbrahimbəyovun ssenariləri əsasında çəkilən filmlərin yaranma tarixini əhatə edən məqalələr silsiləsində növbəti filmimiz “Qətldən yeddi gün sonra” filmidir.

1991-ci ildə “Azərbaycanfilm” kinostudiyası “Bronstn Prodakşn”(ABŞ), ASK(Amerika-Sovet-Kinotəşəbbüsü) k/şirkətləri ilə birgə istehsalata buraxılan filmə görkəmli rejissor Rasim Ocaqov quruluş verdi.

Qeyd edək ki, keçmiş SSRİ-nin paytaxtında general ailələrindən birində baş verən faciəli hadisə filmdə öz əksini tapıb. Ailənin timsalında o vaxtkı sovet cəmiyyətinin modeli verilib. Hadisə general Mixail Romanoviçin beynəlmiləl ailəsində baş verir. Onun qızlarından biri şəhər kənarındakı bağında qətlə yetirilir. Təhqiqat materiallarına əsasən generalın şoferi Raufdan şübhələnirlər. Amma sonra məlum olur ki, qızı öz bacısı qətlə yetiribmiş. Bu çirkin ailə əhvalatını ört-basdır etmək üçün filmin personajları dəridən-qabıqdan çıxırlar. Bir dam altında yaşamalarına baxmayaraq ailə faktiki olaraq dağılır.

 

RASİM OCAQOV: KAMERA ÖNÜNDƏN FƏRQLİ OLARAQ KAMERA ARXASINDA DURAN YARADICI HEYƏTİN HAMISI AZƏRBAYCANLILAR İDİ

 

Filmdə baş verən hadisələr Belçika yazıçısı Jorj Simenonun qələmə aldığı hekayənin motivləri əsasında lentə alınıb.

Rasim Ocaqov deyirdi ki, “Ölsəm, bağışla” filminin çəkilişləri bitdikdən sonra Rüstəm İbrahimbəyovla belə qərara gəldik ki, yaradıcılıq həyatı boyunca heç olmasa bir dəfə də olsa dedektiv janrına müraciət edək: “Bir gün Rüstəm mənə təklif etdi ki, Moskvada baş verən həmin faciəli hadisəni film şəklinə salaq. Həmin hadisə hekayə kimi qələmə alınsa da mən oxumamışdım. Ancaq Rüstəm İbrahimbəyov oxumuşdu deyə, mən də etiraz etmədim. O tez bir vaxtda J.Simenonun hekayəsinin motivləri əsasında ədəbi ssenarini yazaraq mənə təqdim etdi. Ssenarini bəyəndiyim üçün tez bir vaxtda rejissor ssenarisi üzərində iş prosesinə başladım. Onu da qeyd edim ki, baş verən hadisədə iştirakçıların hamısı milliyyətcə rus olmasına baxmayaraq, Rüstəmlə belə qərara gəldik ki, onlardan birini azərbaycanlı kimi təqdim edək. Yəni, ssenarinin hazırlıq prosesi zamanı artıq qəhrəmanlardan birini azərbaycanlı kimi qələmə almışdıq. Azərbaycanlı rolunu Fəxrəddinə həvalə etdik. Ümumiyyətlə isə yaradıcı heyətin tərkib hissəsini müəyyənləşdirdiyimiz zaman çalışdıq ki, talantlı heyətlə iş birliyi quraq. Və onu da qeyd edim ki, kamera önündən fərqli olaraq kamera arxasında duran yaradıcı heyətin hamısı azərbaycanlılar idi. Kamera önündə isə yeganə olaraq Fəxrəddin Manafov millətimizi təmsil edirdi. Digərləri isə kənar studiyalardan, daha çox isə Moskva kinostudiyasından dəvət olunan aktyorlar idi. Həmin aktyorların hər birinə ssenarini göndərərək oxumalarını xahiş etmişdim”.

Qeyd etdiyimiz kimi, R.Ocaqov kənar studiyalardan dəvət etdiyi aktyorları azərbaycanlı rolunda çəkərək onları  azərbaycanlaşdıraraq təqdim etməyi bacaran rejissorlardan hesab olunur.

“”Qətldən yeddi gün sonra” filminin ssenarisindəki rus obrazlarını azərbaycanlı aktyorlarımız yarada bilməzdilərmi” sualına rejissor belə cavab vermişdi: “İş burasındadır ki, azərbaycanlı aktyoru rus obrazlarında çəksəydik o zaman istənilən nəticəni əldə edə bilməzdik. Çünki inandırıcılıq olmayacaqdı. Film SSRİ üçün çəkilirdi, müştərək şəkildə lentə alınırdı və əlbəttə ki, çəkilişlərin əsas hissəsi də Moskvada aparılırdı. Belə olan halda filmdə olan hər xırda detal diqqətlə saf-çürük edilməli idi”.

 

ALEKSANDR KALYAGİN MİKROİNFARKT KEÇİRTDİYİ ÜÇÜN GENERAL OBRAZI YURİ YAKOVLEVƏ QİSMƏT OLDU

 

Digər rejissorlardan fərqli olaraq Rasim Ocaqov film çəkilişində sınaqsız olaraq çəkilişlərə başlayırdı. Çünki o, ssenarinin yazılışı zamanı kimi hansı rola çəkəcəyini artıq təyin edirdi. Bu filmin də yaradıcı heyətinin tərkib hissəsi müəyyənləşən zaman rejissor heç düşünmədən general roluna Aleksandr Kalyagini çəkəcəyini planlaşdırır. Ancaq sonrakı proseslər zamanı həmin obraz “İvan Vasilyeviç peşəsini dəyişir”, “Karnaval” və s. filmlərdən yaxşı tanıdığımız Yuri Yakovlevə tapşırılır.

Rejissor deyirdi ki, filmin çəkilişlərinə bir həftə qalmış Kalyagin mikroinfarkt keçirtdi, onu xəstəxanaya yazdılar: “Bu artıq elə bir məqam idi ki, biz başqa çıxış yolu axtarmaq məcburiyyətində qaldıq. General roluna uyğun olan digər bir aktyorun sorağına başladıq. Axtarışın son məqamında belə qərara gəldik ki, general roluna Yuri Yakovlevi dəvət edək. Daha doğrusu köməkçi rejissorun vasitəsilə ssenarini ona göndərərək general rolu haqqında fikrini öyrənmək istədim. O general rolunu bəyəndiyi üçün çəkilişə razılıq verdi”.

Filmin çəkilişlərinin əsas hissəsi Moskvada, bir qismi isə “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının həyətində quraşdırılmış pavilyonda lentə alınıb.

R.Ocaqovun dediklərindən: “Çəkilişlərin bir qismini “Mosfilmdə” tikilən dekoratsiyalarda apardıq. Moskvada çəkilən natura çəkilişləri uğurlu alındı. Filmdə gördüyünüz bağ evi Moskva aerorortunun yaxınlığında olan bağ evlərindəndir. Ora mənzərəli olduğu üçün çəkiliş üçün həmin evlərdən birini bir neçə günlük kirayəyə götürdük. Eyni zamanda isə həmin ərazidəki yollar, yolların kənarındakı ağaclıqlar çəkiliş üçün çox maraqlı obyekt hesab olunurdu. Buna görə də belə qərara gəldik ki, bu gözəlliklərin hamısından yararlana bilək. Bakıda olan çəkilişləri isə əsasən generalın böyük qızı Lenanın mənzilinin görüntüsü ilə qurduq. Film boyu bir neçə dəfə görünən həmin mənzilin çəkilişini “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının həyətində qurulmuş pavilyonda lentə almışıq”.

Yeri gəlmişkən, Rasim Ocaqov yaradıcı fəaliyyəti boyunca 13 filmə quruluş verib. Onun filmlərinin əksəriyyətində eyni aktyorları görmək mümkündür. Ancaq “Qətldən yeddi gün sonra” filmində Fəxrəddin Manafov istisna olmaqla yeni aktyor ansablı ilə qarşılaşdıq. Filmdə gördüyümüz aktyorlar SSRİ miqyasında məhşur olsalar da ilk dəfə olaraq “Azərbaycanfilm” kinostudiyasının istehsal etdiyi filmə dəvət olunmuşdular. Adətən ilk tanışlıqlar zamanı bir çox çətinliklər ortaya çıxır. Maraqlıdır, görəsən, Rasim Ocaqov çəkiliş vaxtı yeni simalarla necə rəftar edib: “Sözün həqiqi mənasında yeni sima dediyiniz aktyor ansamblı ilə işlədiyim zaman ləzzət aldım. O mənada ki, onların hər biri ilə işləmək rahat olduğu qədər də maraqlı idi. Bilirsinizmi, peşəkarlarla işbirliyi qurmaq tamam başqa bir aləmdir. Dəqiqlik baxımından hamısı çox məsuliyyətli idi. Təsəvvür edin ki, filmin çəkiliş qrupu hamısı özümüzünkülər idi. Çəkiliş qrupu hamısı mənim dəqiq iş prinsipinə malik olmağıma bələd idilər. Ancaq buna baxmayaraq bu filmin çəkilişindən əvvəl yenə də onların hər birinə tapşırdım ki, biz Moskvada elə iş fəaliyyəti nümayiş etdirməliyik ki, sonda hamı peşəkarlığımıza həsəd çəksin. Çəkilişdən bir neçə gün keçmiş “Mosfilm” kinostudiyası “Qətldən yeddi gün sonra” filminin yaradıcı heyətindən danışmağa başladı. Bir-birlərinə deyirdilər ki, bunlar hardan gəlib, Azərbaycandan yoxsa, Hollivuddan. Təsəvvür edin ki, çəkliş vaxtı elə şərait yaratmışdıq ki, səhər saat 9-da bütün yaradıcı heyət iş başında olurdu. Operator kamera əlində, aktyorlar qrimlənmiş halda, rejissor çəkiliş meydançasında və s. hər kəs məsul olduğu işində hazır vəziyyət alırdı”.

 

YARIMÇIQ SONLUQ VƏ YA SSRİ DÖVRÜNDƏ HAQSIZLIĞA MƏRUZ QALAN AZƏRBAYCAN

 

Hər bir filmin çəkilişi zamanı mövcud olan aktyor gecikmələri, çəkiliş meydanının hazırlıqsız olması və s. kimi çatışmamazlıqlar olması təbii qəbul edilir. Ancaq Rasim Ocaqov ruslara bir daha göstərmək istəyib ki, bizlər iş sistemimizi istədiyimiz kimi qurmağa daima hazırıq: “Ruslara göstərmək istədik ki, bizlər də dəqiq iş sistemi qurmağı bacarırıq”. Daima adı tələbkar rejissorlar sırasında  çəkilən Rasim Ocaqov rus aktyorları qarşısında bunu bir daha sübut edib.

Filmdə açıq-saçıq səhnələr çoxluq təşkil edir ki, bunu da hardasa milli mentalitetimizə uyğun olmayan hal kimi qiymətləndirmək olar. Ancaq nəzərə alsaq ki, bu səhnələr rus aktyorlarının ifasında çəkilib o zaman bunu təbii qəbul etmək olar: “Çünki rusların elə bir filmi yoxdur ki, orada siz qeyd etdiyiniz kimi açıq-saçıq səhnələr olmasın. Ancaq nəzərinizə bir məqamı da çatdırmaq istərdim ki, əslində ssenaridə açıq-saçıq səhnələr çox idi. Ancaq mən belə şeyləri sevmədiyim üçün rejissor ssenarisi üzərində iş apararkən epizodları bir qədər azaltdım. Bizdən fərqli olaraq rus aktyorları belə səhnələri adi hal kimi qəbul edirlər. Bizim mentalitet isə belə məqamlara qarşı çıxır, belə məqamları qəbul etmir. Ancaq etiraf etməliyik ki, tamaşaçıların əksəriyyəti açıq-saçıq səhnələrlə zəngin olan filmlərə böyük önəm verir. Və əksər millətlər də tamaşaçı fikrini əsas götürərək daha çox açıq xarakter daşıyan filmlər çəkməyə üstünlük verirlər ki, nəticədə də belə filmlər tez bir vaxtda özünə geniş tamaşaçı auditoriyası toplayır”.

Filmin titrində müştərək şəkildə çəkilməsi ilə bağlı məlumat verilib. Maraqlıdır, bəs nəyə görə, amerikanlarla müştərək çəkilən film Moskvada çəkilməklə yanaşı, eyni zamanda da rus aktyorlarının ifasında təqdim edilir?

Rejissor deyirdi ki, filmin titrində yazılan kino şirkətləri amerikanlara məxsus olub Moskvada yerləşir: “Çəkilişlərin Moskvada aparılmasına gəlincə, zənnimcə bu da o qədər önəmli deyil. Çəkiliş üçün digər respublikaları da seçə bilərdik. Ancaq rahatlıq baxımından çəkiliş üçün üstünlüyü Moskvaya verdik. Qeyd etdiyim kimi “Mosfilm” kinostudiyasında hazırlanan pavilyonlar hər baxımdan çəkiliş üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Həm də ki, aktyorların 90 faizi Moskvadan idi. Yalnız iki aktyor kənar studiyalardan dəvət olunmuşdu. Rauf rolunun ifaçısı Fəxrəddin Manafov Azərbaycandan, müstəntiq rolunun ifaçısı Donatas Banionis isə Litvadan idi. Eyni zamanda da filmdə baş verən hadisələr Moskvada cərəyan etdiyi üçün çəkiliş üçün həmin məkanı seçməli idik”.

Filmin sonluğu yarımçıq təsiri bağışlayır. Belə ki, cinayətkar azadlıqda gəzdiyi halda, günahsız bir azərbaycanlı sürücüsü məsuliyyətə cəlb olunur. Rejissorun dediyinə görə, bu, baş vermiş hadisədən irəli gəlir. Ancaq yəqin ki, ssenari yazılan zaman bəzi dəyişikliklər etmək olardı: “Təbii ki, ssenaridə dəyişiklik etmək olardı. Ancaq mən istəmədim. Əslində hadisəni olduğu kimi verməklə Sovetlər Birliyi dövründə olan cinayətkarlığın pərdə arxasında qalması kimi faktını bir daha göstərmək istədim. Yəni öz bacısı tərəfindən qətlə yetirilən qızın ölümündə azərbaycanlı sürücü günahlandırılaraq məsuliyyətə alınır. Bu hadisədən çoxları xəbər tutsa da, sonda hər kəs susmağa üstünlük verir ki, nəticədə də günahsız bir sürücü gənc yaşında həbsxanaya atılır”.

Bəlkə də elə filmin yaradıcıları bilərəkdən sürücünü azərbaycanlı kimi təqdim etmişlər. Çünki SSRİ dövründə haqsızlığa məruz qalmış respublikaların sırasında Azərbaycan-azərbaycanlılar ilk yerlərdən birində durmuşlar.

 

KƏNAN MƏMMƏDOV: RASİM OCAQOVLA 4 FİLM ÇƏKMİŞİK VƏ HEÇ BİR VAXT QLOBAL ÇƏTİNLİKLƏRİMİZ OLMAYIB

 

Filmin quruluşçu operatoru Kənan Məmmədov Rasim Ocaqovun bir neçə filmində onunla əməkdaşlıq edib. “Özgə ömür”, “Təhminə”, “Otel otağı”, “Qətldən yeddi gün sonra” filmlərini misal göstərmək olar.

K.Məmmədovun dediklərindən: “Yaxşı yadımdadır, “Qətldən yeddi gün sonra” filminin tərkib hissəsi 1990-cı ildə müəyyənləşən zaman Rasim Ocaqov məni də yaradıcı heyətə dəvət etdi. İlk tanışlıqda dedektiv janrda qələmə alınan ssenarini bəyəndim. Filmin əsas çəkilişlərini Moskvada lentə aldıq. Əsasən generalın mənzilini “Mosfilm”də qurulan pavilyonda lentə alırdıq. Bundan başqa yolların görünüşü, bağ evləri görünən məkan, çəkiliş apardığımız ev bütün bunlar hamısı Moskvada lentə alınıb. Təxminən iki aydan artıq müddət ərzində Moskvada çəkilişlər apardıq”.

Kənan müəllim qeyd edirdi ki, Rasim Ocaqov görkəmli rejissor olmaqla yanaşı, eyni zamanda da böyük sənətkardır: “Bundan əvvəl isə o, bildiyiniz kimi operator sahəsində də böyük işlər görmüşdür. Onunla  birgə işləmək mənim üçün asan idi, çünki rejissor olmaqdan başqa bir operator olaraq mənim operator kimi problemlərimi çox yaxşı bilir və hiss edirdi. Operator işi çox mürəkkəbdir. Bizim işimizin nəticəsi yalnız məndən asılı deyil. Kino sintetik sənətdir. Yəni, burada başqa işçilər də bir operator olaraq mənə xidmət edirlər. Onların işinin nəticəsi çox vaxt mənim işimin nəticəsindən asılı olur. Hava şəraiti, günün batıb-çıxması kimi hallar min cür problemlər yarada bilər. Çəkiliş vaxtı mövcud olan bu kimi problemləri Rasim müəllimlə birgə həll edirdik. Çəkiliş vaxtı şəxsən mənim üçün əlverişli olmayan günlərdə ona deyirdim ki, bu günkü hava şəraiti məni qane etmir. Rasim Ocaqov dərhal mənimlə razılaşırdı. Hər şeydən əvvəl ona görə ki, yenə də təkrar edirəm R.Ocaqov operator işinin mütəxəssisi olub. Bu cəhətdən Rasim müəllimlə birgə çalışmaq mənim üçün asan idi. Ancaq çətinliklər də mövcud idi. Çətinliklər isə ondan ibarət idi ki, Rasim Ocaqov dəqiq insandır. O, özünə qarşı necə tələbkardırsa, bir o qədər də qarşı tərəfə tələbkarlıq nümayiş etdirirdi. Ancaq mən də dəqiqliyi sevən adamam. Sadəcə film böyük bir orqanizm olduğu üçün çəkiliş vaxtı müəyyən narazılıqların olması mümkündür ki, bu da bizim əməkdaşlığımıza heç də mənfi təsir göstərmirdi. Rasim müəllimlə birgə 4 film çəkmişik və heç bir vaxt da onunla qlobal çətinliklərimiz olmayıb”.

Qeyd edək ki, Moskva çəkilişlərində vaxt məhdudiyyəti yaradıcı heyəti bərk darıxdırıb. Bu da ondan irəli gəlirmiş ki, Moskva pavilyonlarında çəkiliş ararmaq üçün növbə gözləyən yaradıcı heyətlər də olub: “Təbii ki, bizdən əvvəl çəkiliş aparanları biz necə tələsdirirdiksə, eləcə də bizdən sonra növbə gözləyənlər də səbrsizlik nümayiş etdirirdilər. Onu da qeyd edim ki, filmdə işıqçı qismində çalışan texniklər Moskvadan dəvət olunmuşdular. Deməli Moskvadan film üçün dəvət olunmuş işıq briqadasının üzvləri həmişə təəccüblə mənə deyirdilər ki, “biz gözləməzdik ki, Azərbaycandan gələn çəkiliş qrupu belə dəqiq, operativ, düzgün iş prinsipi əsasında çalışsınlar”. Bu sözləri eşitmək yalnız mənim üçün deyil, eyni zamanda da bütün çəkiliş qrupu üçün xoş idi. Çünki Rasim Ocaqovun tələbkarlığı qarşısında bu cür operativ iş qurmaq mümkün idi”.

K.Məmmədov qeyd edir ki, “Qətldən yeddi gün sonra” filmi janr etibarilə psixoloji dram, dedektiv janrıdır: “Film psixoloji dram, psixoloji dedektiv olduğu üçün zahirən effektli görünən, eyni zamanda isə operator üçün böyük imkanlar yaradan qaçmaq, maşının suya düşməsi, dağdan yıxılma kimi səhnələr yox idi. Buna görə də çəkiliş vaxtı mənim əsas işim ondan ibarət idi ki, aktyorların daxili iztirablarını, daxili düşüncələrini qabarıq şəkildə lentə ala bilim. Bunun üçün mən öz operator imkanlarımdan, müəyyən texnikadan, işıq qurumundan, plyonkaların imkanlarından geniş istifadə etməklə aktyorları ön plandan canlı, qabarıq şəkildə çəkməyə səy göstərirdim. Bir sözlə, filmin çəkiliş zamanı əsasən aktyorlarla ünsiyyətdə idim. Bu filmdə də gördüyünüz kimi görkəmli aktyorlar çəkilib. Zənnimcə onların hər birinin adlarını ayrı-ayrılıqda çəkməyə ehtiyac yoxdur. Sadəcə onu demək istərdim ki, həmin aktyorların çəkildiyi filmlər daima tamaşaçılar tərəfindən maraqla qarşılanıb. Çəkiliş vaxtı bu aktyorlarla ünsiyyət qurmuşdum, onlara operator kimi şərait yaradırdım ki, kadrda, mizanda özlərini tam sərbəst hiss etsinlər”.

Çəkiliş vaxtı demək olmaz ki, hər şey asanlıqla başa gəlib. Bir neçə dublla çəkilən kadrlar olduğu kimi çətin yaranan kadrlar da olub. Bu kadrlardan biri də maşında çəkilən səhnədir. Bu həmin kadrdır ki, generalın böyük qızı ilə, onun sürücüsü Rauf maşında söhbət edə-edə uzun yol qət etməli olurlar: “Doğrudan da bu kadr, filmdə ən çətin yaranan kadrlardan biri idi. Bu kadrda artıq generalın qızı ilə sürücü arasında olan münasibətlər açıqlanır. Bu çəkiliş canlı şəkildə, real olaraq maşının içərisində aparılırdı”.

Ancaq əvvəllər bu kimi kadrların çəkilişi üçün heç də saatlarla çətin şəraitdə, yəni maşının içində çəkiliş aparmaq lazım gəlmirmiş: “Əvvəllər maşını platformanın üzərinə qoyaraq çəkiliş aparırdıq. Buna görə o qədər də əziyyət çəkmirdik. Ancaq “Qətldən yeddi gün sonra” filmində haqqında bəhs etdiyimiz kadrın çəkilişi zamanı çox çətin oldu. Təsəvvür edin ki, mən kamera əlimdə maşında, işıqçı mənim ayaq tərəfimdə dayanırdı. Aktyorlar maşının sol istiqamətində əyləşirdi. Filmin görən gözü hesab olunan Rasim Ocaqov isə bükülmüş vəziyyətdə maşının oturacağının altına girirdi”.

Moskvanın əzəmətli bir yolunda aparılan natura çəkilişləri gözəl alındığı qədər də çətin idi. Çünki canlı çəkiliş aparılırdı. “10-12 dəqiqə ərzində maşında apardığımız çəkilişin lenti 330 metrə yaxın idi. Onu da qeyd edim ki, kinoda hər dəqiqə əhəmiyyətlidir”.

 

FİLM 1-Cİ KATEQORİYAYA LAYİQ GÖRÜLDÜ

 

Filmə ilk baxış Moskvada keçirilir. İlk nümayişindən qəbul olunan film 1-ci kateqoriyaya layiq görülür. Bundan başqa isə film Moskvada keçirilən Ümumittifaq kino festivalında mükafata layiq görülüb.

Filmin yaradıcı heyəti: Ssenari müəllifi Rüstəm İbrahimbəyov, rejissor Rasim Ocaqov, operator Kənan Məmmədov, rəssam Rafis İsmayılov, bəstəkar Emin Sabitoğlu, səs operatoru Akif Nuriyev.

Rollarda iştirak edirlər: Tatyana Lyutayeva(Lena), Fəxrəddin Manafov(Rauf), Elina Bıstritskaya (general arvadı-Kira Aleksandrovna), Donatas Banionis(müstəntiq), Aleksey Bloxin(Adik), Yuri Yakovlev(general Mixail Romanıç), Olqa Bulanova(Daşa), Viktor Proskurin(Şurik), Andrey Şotin(Saşa).

Xədicə QİYAS